Kişi cinsiyyət sistemi – penis ( kişi cinsiyyət orqanı), prostat vəzi, toxum kisəcikləri, xaya və xaya artımları və.s və bunları bir-birinə bağlayan toxum çıxarıcı kanallardan ibarətdir. Beyində yerləşən hipofiz vəzidə hazırlanan LH( lüteinləşdirici) və FSH ( follikul stimuləedici) hormonları xayalarda davamilə testosteron ifrazına ( kişi cinsiyyət hormone) və spermatogenezə ( sperma yaranmasına) səbəb olur.Xayanın 85-90%-ni germinal hüceyrələr və onlara dəstək olan sertoli (qidalandırıcı) hüceyrələri təşkil edir,germinal hüceyrələrdə sperma yaranır( 1 spermanın yaranması 70-75 gün çəkir). Xayada yaranmış ilkin spermatazoidlərin yumurta hüceyrəni mayalandiracaq qabiliyyəti olmur,xaya artımınmdan keçdikcə yol boyu mayalanma qabiliyyəti qazanır ( bu müddət 12 gün çəkir), daha sonra toxum kisəcikləri və prostat şirəsi qarışaraq tam xaric olunacaq eakulyant halını alır, beleliklə qadın cinsiyyət yollarında rahatca irəlləyib yumurta hüceyrəni mayalandırırlar.

Kişi sonsuzluğuna səbəb olan faktorlar hansılardır?

1. EAU 2010 (Avropa Uroloqlar Assosasiyası)
2. İdiopatik sonsuzluq (səbəbi məlum olmayan) – 31 %
3. Varikosel – keçid varikosel səhifəsinə – 15.6 %
4. Hipoqonadizm – 8.9 %
5. Urogenital infeksiyalar – 8.0 %
6. Enməmiş xayalar (kriptorxizm) – 7.8 %
7. Seksual və sperma depolanmasının pozulması – 5.9 %
8. İmmunoloji sonsuzluq – 4.5 %
9. Sistem xəstəlikləri – 3.1 %
10. Obstruksiyalar – 1.7 %
11. Digər faktorlar – 5.5 %
    

    Digər faktorlara aiddir:

    • Toksinlər (qəbul edilmiş bəzi dərman preparatları, radiasiya)
    • Travma
    • Böyrək çatışmazlığı
    • Qaraciyər xəstəlikləri
    • Xaya şişləri
    • Xaya travması (yaralanma)
    • Nevroloji (Sinir Sisteminə aid) patologiyalar
    • Siqaret və spirtli içkilər (Spermanın sayını azaldır və quruluşunu pozur)

    I. Boşalmanın olmaması (eakulayasiyanın olmaması

    1. Qəbul edilmiş dərmanlar
    2. Keçirilmiş əməliyyatlar
    3. Şəkərli diabet4. Psixoloji pozunluqlar

    II. Oliqospermiya (azalmış sperma sayı) (oliqospermiyaya keçid)

    1. Kriptorxizm (enməmiş xaya)
    2. Varikosel (damar genişləməsi) keçid varikosel səhifəsinə
    3. Dərman preparatları
    4. Endokrin patologiyalar (hormonal pozğunluqlar)

    III. Azospermiya (spermanın olmaması)

    1. Genetik faktorlar
    2. Germinal aplaziya
    3. Maturasiya arresti

    IV. Normal sperma olmasına baxmayaraq hamiləliyin olmaması

    1. Anormal cinsi əlaqə vərdişi (seyrək və ya tez-tez)
    2. Sperm morfologiyasının pozulması (sperma qurluşunun)
    3. İmmunoloji faktorlar
    4. Səbəbi bilinməyən
    5. Antispermal antitellər

    Sonsuzluq şikayəti olan pasientin dəyərləndirilməsi:

    • Anamnez – pasientdən düzgün toplanmış anamnez diaqnozun 70%-dir. Infertil şikayəti – sonsuzluq müddəti, öncəki hamiləliklər (olub-olmaması), öncə aparılmış müalicələr.Seksual anamnez – cinsi həyatı, libido (cinsi istək), Koitusun müddəti (cinsi əlaqənin müddəti), cinsi əlaqənin sayı və.s digər faktorlar.
    • Fizik müayinə ilə sonsuzluğa səbəb olan varikosel, xayalar, penis (kişi cinsiyyət orqanı), prostat vəzidəki anormallıqlar və ikincili cinsi əlamətlər müəyyən edilir. Penisin uzunluğunun kiçik olması (hipoqonadizm-hormon azlığı), uretradan (sidik kanalından) axıntının olması infeksiyanın olmasını, uretral darlıq, xayaların həcminin ölçülməsi və.s müəyyən edilməlidir.
    • Laborator testlər – ilkin olaraq ən az 2 sperma analizi verilməlidir. Əgər sperma sayı, hərəkətliliyi, quruluşu normal deyilsə, o zaman digər müayinələr aparılır (hormonal, genetik və.s)Spermaqramma – kişi sonsuzluğunda ilk verilən analiz olmalıdır (ilk addım), 3-5 günlük cinsi pəhrizlə verilməlidir, analiz verilən zaman əllər sabunla təmiz yuyulmalı və mütləq analiz üçün ayrılmış klinikanın xüsusi bir otağında verilməlidir. Sperma analizi hormonal, digər problemler haqqında çox önəmli məlumatlar verir. Spermaqrammaya baxılarkən sayı, hərəkətliliyi morfologiyası (quruluşu) ən önəmli göstəricilərdir.

    EAU 2010 (Avropa Uroloqlar Assosasiyası)

    Semen Analizi – normal göstəriciləri:

    • Eakulyatın həcmi 1,5 ml
    • 1 ml-də sayı 15 milyon
    • Hərəkətliliyi 32%
    • Morfologiyası 4%
    • Vitalite (canlılıq) 58%
    • Leykositlər <1milyon

    Spermaqrammada spermanın olmaması azospermiya, az olması oliqospermiya, hərəkətliliyin az olması astenospermiya, morfologiyasının pozulması isə astenospermiya adlanır.

    Hormonal müayinə – sperma analizində patologiya olduğu və xüsusi hormonal patologiyalar düşünüldüyü zaman baxılır.qandan FSH və testosteron ilk baxılan hormonlardır.normal FSH zamanı azospermiya (spermanın olmaması) varsa, o halda xayadan biopsiya alınır.

    Bakterioloji – klinik və laborator şikayətlərə əsasən infeksiya əleyhinə bakterioloji (kultural) müayinələr aparılır.

    Immunoloji – ASA(antispermal antitellər) olması mayalanma qabiliyyətini azaldır. ASA kişi və qadınlarda qanda, spermada və servikal mayedə olur. Postkoital testlərdə anormallıq olan cütlüklərdə ASA baxılmalıdır.(ASA – permanın hərəkətini və canlı spermaların miqdarını azaldır, akrosom reaksiyasını və spermanın yumurta hüceyrəylə birləşməsinə mane olaraq sonsuzluğa səbəb olur).

    Sistem xəstəlikləri – yüksək temperaturla müşayiət edən xəstəliklər sperma yaranmasını zəiflədir, qaraciyər və böyrək xəstəliklərində isə hormonal balans pozulduğu üçün spermatogenez pozulur. Şəkərli diabet, hipertoniya (yüksək təzyiq), kimi xəstəliklərdə sonsuzluğa səbəb olur.

    Genetik – sperma sayı 5 milyondan az olduğu hallarda genetik analizlərin aparılması tövsiyə olunur. Əsasən kariotip (46XY) və AZF bölünməsi və bir çox digər genetik müayinələr aparılır.

    Kriptorxizm – (kriptorxizmə keçid) xayaların xayalığa enməməsi (birinin vəya hər ikisinin), yeni doğulmuşların 1%-də xayalar enməzlər, erkən doğuşlarda daha sıx görülür. 1 yaşa qədər normal yolla enməzlərsə, 12-18 ay ərzində endirilməyə çalışmaq lazımdır, ilk öncə müalicə ilə, effekt verməzsə o zaman cərrahi yolla endirilməlidir.